Zdaniem BCC, projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw powinien być przedmiotem dalszych, wnikliwych prac i szeroko zakrojonych konsultacji.

Należy pochylić się nad nim ponownie „przepis po przepisie”, uwzględniając perspektywę przedsiębiorców, którzy są adresatami większości projektowanych norm.

Punktem wyjścia dla tych prac powinno być rozstrzygnięcie kluczowych dylematów, wskazanych w poniższej opinii, tj.:

1) zasadności opracowania nowej ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów,

2) eliminacji kompetencji Prezesa UOKiK w przedmiocie nadzoru nad rynkiem i ograniczenia ich do ochrony konkurencji i konsumentów, co zapewniłoby temu organowi realną niezależność polityczną,

3) wymiaru gwarancyjnego postępowań wyjaśniających przed Prezesem UOKiK, które coraz bardziej ciążą w kierunku karnego „śledztwa”.

Należy również spojrzeć na projektowaną nowelę ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w perspektywie nowego modelu odpowiedzialności penalnej podmiotów zbiorowych. Ministerstwo Sprawiedliwości pracuje obecnie nad kolejnym projektem ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, bazującym jednak na modelu odpowiedzialności, który został przyjęty w projekcie skierowanym do Sejmu w styczniu 2019 r. Dobrze byłoby już w fazie prac nad obydwoma projektami wypracować niezbędne rozwiązania „kolizyjne”, zabezpieczające przedsiębiorców przed kumulacją odpowiedzialności o charakterze penalnym. Takie prace warto byłoby także wykorzystać do dyskusji nad kształtem „polskiego prawa penalnego przedsiębiorstw”, które niewątpliwie obejmuje odpowiedzialność za praktyki monopolistyczne, związane z nakładaniem na przedsiębiorców bardzo surowych, penalnych (chociaż formalnie administracyjnych) kar pieniężnych.

Prawne tło zmian

Opiniowany przez BCC projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw z 14 stycznia 2021 r. został opracowany w celu wykonania obowiązku implementacji do systemu polskiego prawa dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/1 z 11 grudnia 2018 r. mającej na celu nadanie organom ochrony konkurencji państw członkowskich uprawnień w celu skuteczniejszego egzekwowania prawa i zapewnienia należytego funkcjonowania rynku Wewnętrznego (Dz. Urz. UE z 14.1.2019, L 11/26).

Dyrektywa ma na celu zapewnienie istnienia w Unii Europejskiej wspólnego obszaru egzekwowania unijnych reguł konkurencji, do czego konieczne jest wprowadzenie minimalnych uprawnień w zakresie egzekwowania prawa i nakładania kar przez krajowe organy ochrony konkurencji podczas stosowania art. 101 i 102 TFUE i stosowania krajowego prawa równolegle z tymi artykułami. Myślą przewodnią dyrektywy jest zapewnienie skutecznego funkcjonowania rynku wewnętrznego i efektywnie działającej europejskiej sieci konkurencji, opartej na współpracy pomiędzy Komisją Europejską i organami ochrony konkurencji państw członkowskich, pomiędzy organami ochrony konkurencji państw członkowskich między sobą oraz na sprawnym działaniu wewnętrznych systemów ochrony konkurencji w każdym z państw członkowskich. To wyraźne dążenie unijnego prawodawcy do wyposażenia krajowych organów ochrony konkurencji w uprawnienia i kompetencje zasadniczo zbieżne z tymi, które przysługują Komisji Europejskiej.

Zmiany w prawie wewnętrznym państw członkowskich, dokonywane w ramach implementacji dyrektywy do krajowych porządków prawnych, mają zapewnić niezależność i pełną skuteczność działania administracyjnych organów ochrony konkurencji, w szczególności w zwalczaniu tajnych karteli, przede wszystkim za pomocą efektywnych procedur kontrolnych, obliczonych na gromadzenie materiału dowodowego oraz systemu odpowiednio dolegliwych kar pieniężnych i korzystnego programu łagodzenia tych kar (leniency policy).

– Dyrektywa pozostawia jednak państwom członkowskim istotny margines swobody w wykonaniu tego zobowiązania. Zasadniczym zadaniem prawodawcy każdego państwa członkowskiego jest zapewnienie takich rozwiązań prawnych, które umożliwią realizację celów dyrektywy i wypełnią wszystkie szczegółowe zobowiązania, zawarte w poszczególnych przepisach dyrektywy – mówi dr hab. Magdalena Błaszczyk, ekspertka BCC ds. prawa karnego gospodarczego i skarbowego oraz prawa wykroczeń. – Transpozycja dyrektywy do polskiego porządku prawnego jest koniecznością. Jednak rozwiązania dyrektywy, zwłaszcza w zakresie kompetencji krajowych organów antymonopolowych państw członkowskich w zakresie pozyskiwania i gromadzenia dowodów naruszeń ograniczających konkurencję oraz surowości kar pieniężnych, muszą budzić oczywisty niepokój, w szczególności przedsiębiorców i osób zasiadających w ich organach, ale też nawet szeregowych pracowników – wyjaśnia ekspertka BCC.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw z 14 stycznia 2021 r. składa się z 17 artykułów. Zasadnicza część opiniowanego projektu obejmuje zmiany w pięciu ustawach (art. 1-5), tj. odpowiednio: w ustawie z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (art. 1); w ustawie z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (art. 2); w ustawie z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 3); w ustawie z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (art. 4) oraz w ustawie z 15 grudnia 2016 r o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (art. 5). W art. 6 – 16 opiniowanego projektu ustawy znalazły się przepisy przejściowe i intertemporalne, które zasługują na aprobatę. W art. 17 opiniowanego projektu ustawy przyjęto, również niekontrowersyjne, czternastodniowe vacatio legis.

Najbardziej rozbudowany jest art. 1 opiniowanego projektu ustawy, dedykowany zmianom ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej też – uokik), która jest podstawowym aktem prawa ochrony konkurencji w polskim systemie prawa. Ta część projektu składa się z 47 punktów, o zróżnicowanej objętości i, jako taka, jest bardzo trudna do wnikliwej analizy. Summa summarum, projektowane zmiany prowadzą do istotnej modyfikacji i rozbudowania ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w szczególności – do rozbudowania kompetencji Prezesa UOKiK. Dla odpowiedniego „scalenia” noweli z ustawą konieczna będzie publikacja kolejnego tekstu jednolitego uokik. – Należy zadać sobie pytanie, czy implementacja dyrektywy nie powinna się wiązać z przyjęciem nowej ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, co pozwoliłoby uporządkować ten wielokrotnie nowelizowany akt normatywny. Byłaby to również dobra sposobność do głębszego namysłu nad kształtem polskiego prawa ochrony konkurencji, który wydaje się już konieczny – podkreśla dr hab. Magdalena Błaszczyk.

Szczegółowe uwagi do proponowanych zmian w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów oraz związanych z art. 305 Kodeksu karnego – w załączeniu.

Opinia BCC do projektu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów

Kontakt z ekspertką:

dr hab. Magdalena Błaszczyk
ekspertka BCC ds. prawa karnego, gospodarczego i skarbowego oraz prawa wykroczeń
adwokat w Grabowski i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych sp.k.
tel. 22 416 05 56
e-mail: magdalena.blaszczyk@bcc.org.pl

Kontakt dla mediów:

Emil Muciński
rzecznik, Instytut Interwencji Gospodarczych BCC
tel. 602 571 395
e-mail: emil.mucinski@bcc.org.pl