Unia Europejska wprowadza rozporządzenie EUDR (EU Deforestation Regulation), które stanie się jednym z kluczowych instrumentów walki z wylesianiem. Nowe przepisy, obowiązujące od początku 2026 r. dla dużych firm i od 30 czerwca 2026 roku dla MŚP, zmieniają zasady prowadzenia handlu produktami pochodzącymi z siedmiu surowców: bydła, kakao, kawy, soi, oleju palmowego, kauczuku i drewna, a także wielu produktów pochodnych. Celem regulacji jest wyeliminowanie z rynku unijnego towarów, które powstały kosztem lasów po 31 grudnia 2020 r. lub zostały wyprodukowane w sposób niezgodny z prawem kraju pochodzenia. Oznacza to konieczność pełnej identyfikowalności łańcucha dostaw i nowego podejścia do zarządzania ryzykiem.

Kogo dotyczy EUDR?

Rozporządzenie obejmuje wszystkich przedsiębiorców wprowadzających towary objęte zakresem na rynek UE lub je eksportujących. Wyróżnia się dwie grupy: operatorów – czyli podmioty po raz pierwszy wprowadzające produkty do obrotu, oraz traderów – zajmujących się dalszą sprzedażą. Zakres obowiązków różni się w zależności od wielkości firmy. Duże przedsiębiorstwa muszą spełnić pełny katalog wymogów, natomiast MŚP mają nieco uproszczone obowiązki oraz półroczny okres przejściowy.

System należytej staranności (DDS)

Trzonem EUDR jest obowiązek wdrożenia systemu należytej staranności (Due Diligence System – DDS). Składa się on z trzech etapów:

1. Zbieranie informacji – przedsiębiorca musi uzyskać dane dotyczące produktu, w tym współrzędne GPS działek, dokumenty własności ziemi i potwierdzenie legalności produkcji.
2. Ocena ryzyka – analiza obszaru produkcji, historii deforestacji, wiarygodności dokumentów i złożoności łańcucha dostaw.
3. Działania naprawcze – gdy ryzyko nie jest znikome, należy podjąć działania: audyty, dodatkowe dokumenty, kontrole lokalne czy wsparcie dostawców.

Dopiero po przejściu tych etapów można złożyć formalne oświadczenie DDS w unijnym systemie. Dokumentacja musi być przechowywana przez minimum 5 lat.

Sankcje za brak zgodności

Brak dostosowania się do EUDR wiąże się z dotkliwymi sankcjami: karami pieniężnymi do 4% rocznego obrotu, konfiskatą towarów, a nawet zakazem wprowadzania produktów na rynek. Poza tym przedsiębiorcy muszą liczyć się z ryzykiem utraty kontrahentów i reputacji. Organy nadzoru będą miały szerokie uprawnienia do przeprowadzania kontroli i weryfikacji danych.

Wsparcie dla MŚP i rolników

Największe wyzwania stoją przed drobnymi producentami w krajach Globalnego Południa, którzy często nie mają formalnych tytułów własności ani dostępu do technologii. Dlatego Unia przewidziała mechanizmy wsparcia, m.in. programy Team Europe Initiative, finansowanie w ramach Aid for Trade czy preferencyjne kredyty dla rolników i MŚP inwestujących w zrównoważone praktyki.

Rola certyfikacji i standardów

Certyfikaty takie jak Rainforest Alliance, FSC czy RSPO mogą wspierać firmy w spełnieniu wymogów EUDR, dostarczając danych o pochodzeniu i legalności surowców. Nie zastępują one jednak obowiązku należytej staranności – są jedynie narzędziem pomocniczym. Kluczowe jest, aby system DDS był wdrożony w każdej firmie i regularnie aktualizowany.

EUDR w kontekście globalnym

Nowe przepisy budzą emocje wśród partnerów handlowych. Część państw oskarża UE o zielony protekcjonizm, podnosząc argumenty o kosztach i ryzyku wykluczenia małych producentów. Z drugiej strony regulacja wpisuje się w globalne trendy ESG i politykę klimatyczną, stając się wzorem dla innych krajów.

Podsumowanie

EUDR zmienia zasady gry w handlu międzynarodowym. Dla przedsiębiorców to obowiązek wprowadzenia kosztownych, ale koniecznych systemów kontroli i raportowania. Dla konsumentów – gwarancja, że kupowane produkty powstają bez szkody dla lasów i w zgodzie z prawem. Nasza kancelaria rekomenduje, aby nie czekać do 2026 roku, lecz już teraz rozpocząć audyt dostawców, wdrożenie procedur DDS i przygotowanie organizacji do nowych wymogów. Wczesne działania to mniejsze ryzyko sankcji i większa przewaga konkurencyjna na europejskim rynku.

dr Krzysztof Staniek partner zarządzający | radca prawny | doradca podatkowy
Kancelaria Staniek&Partners