Agresja Rosji na Ukrainę powoduje konieczność zmian Krajowego Planu Odbudowy oraz
szeregu innych dokumentów związanych zarówno z wydatkowaniem funduszy europejskich jak
i programów finansowanych ze środków polskich instytucji między innymi takich jak: „Mój Prąd”, „Moje Ciepło”
Odejście od importu surowców energetycznych z Rosji, derusyfikacja polskiej gospodarki wymaga po pierwsze: zaprzestania finansowania ze środków publicznych wszelkich projektów
wpływających na zwiększenie zapotrzebowania na paliwa kopalne.
Po drugie: redukcji zapotrzebowania na paliwa kopalne (ropa, gaz, węgiel) zarówno przez gospodarstwa domowe jak i podmioty gospodarcze.
W związku z powyższym zwracamy się z apelem o:
• podanie do publicznej wiadomości zawartości uzgodnionego z Komisją Europejską Krajowego Planu Odbudowy
• przeprowadzenie konsultacji społecznych, których celem byłoby dostosowanie jego zawartości, jak i zawartości innych dokumentów i strategii rządowych do wyzwań związanych z derusyfikacją polskiej gospodarki.
Konieczność zmian w Krajowym Planie Odbudowy i urealnienia harmonogramu wydatkowania
funduszy wynika również z faktu, iż od złożenia projektu Planu upłynął już ponad rok, a wszelkie wydatki w nim przewidziane muszą zostać zrealizowane do końca 2026 r.
W związku z nadzwyczajnymi potrzebami wynikającymi z konieczności derusyfikacji polskiej gospodarki, stoimy na stanowisku, że rząd powinien wystąpić o całość dostępnych dla Polski
środków i z dodatkowych środków finansować proces uniezależnienia od paliw kopalnych
polskiej gospodarki (Polska wystąpiła tylko o część puli pożyczkowej KPO). Koszty pożyczek
w ramach KPO są znacznie niższe niż oprocentowanie polskiego długu państwowego.
Nadzwyczajna sytuacja jaką jest agresja Rosji w Ukrainie zmusza nas do natychmiastowego
zaprzestania importu paliw kopalnych z Rosji, a co za tym idzie – wykorzystania wszelkich
możliwych środków w celu ograniczenia uzależnienia polskiej gospodarki od paliw kopalnych.
Przykłady możliwych działań w ramach KPO znajdują się w załączniku.
PRZYKŁADOWE DECYZJE JAKIE POWINNY BYĆ PODJĘTE W RAMACH ZMNIEJSZANIA
ZALEŻNOŚCI OD IMPORTU PALIW KOPALNYCH Z ROSJI (DERUSYFIKACJI) ORAZ UREALNIENIA (SKRÓCENIA O ROK) HARMONOGRAMU WYDATKOWANIA ŚRODKÓW – 2026 r.
Dofinansowanie i odgazowanie Czystego Powietrza
Dopłata do termomodernizacji i wymiany źródeł ciepła w budynkach to największa kwota
w KPO z kwietnia 2021 (3,2mld euro). Głównym sposobem na wydatkowanie tych pieniędzy
miał być program Czyste Powietrze. Do marca 2022 najpopularniejszym źródłem ciepła instalowanym w ramach programu Czyste Powietrze były kotły gazowe (42% złożonych wniosków). Rocznie oznacza to zwiększenie zapotrzebowania na gaz w Polsce o ok. 200-300
mln m3.
Kotły gazowe są coraz mniej popularne ze względu na wysokie ceny gazu, ale wciąż pozostają
jednym z głównych źródeł ciepła w ramach Czystego Powietrza. Wzmacniając dofinansowanie
programu z KPO będzie możliwe zmniejszenie lub stopniowe wycofanie wsparcia dla kotłów gazowych i skierowanie finansowania w największym stopniu na głęboką termomodernizację
i instalację powietrznych pomp ciepła.
Dofinansowanie Czystego Powietrza powinno odbyć przy pomocy części pożyczkowej. Do wykorzystania jest jeszcze 22 mld euro pożyczek – dość, aby zamienić wszystkie kotły gazowe na pompy ciepła oraz przeprowadzić termomodernizację.
Wzmocnienie transportu publicznego
Projekt KPO z kwietnia 2021 przewiduje dofinansowanie transportu publicznego. Postulujemy
zwiększenie tego finansowania i skierowanie go na działania mające największe szanse
wzmocnienia transportu publicznego w krótkim okresie. W przypadku inwestycji w kolej, KPO
zakłada 2 mld euro na modernizację linii kolejowych. Postulujemy, aby to finansowanie było
skoncentrowane na liniach regionalnych, a poza modernizacją wspierane było też zapewnienie
wysokiej częstotliwości kursowania pociągów.
Ze względu na krótki czas realizacji inwestycji, priorytetem powinna być odbudowa transportu
autobusowego. W projekcie z kwietnia 2021 KPO przewiduje 1 mld euro na nisko- lub zeroemisyjny tabor autobusowy w miastach. Dofinansowania powinny zostać skierowane na
transport zeroemisyjny w szczególności na obszarach wiejskich. Jako kamień milowy w KPO
powinny zostać zawarte: utworzenie strategii walki z wykluczeniem transportowym, oraz
zmiany regulacyjne potrzebne do załatania transportowych „białych plam” w Polsce
(np. stworzenie sieci i poprawa warunków przewozów użyteczności publicznej).
Magazyny energii dla prosumentów i biznesu oraz inteligentne sieci elektroenergetyczne
Wykorzystując istniejący program Mój Prąd i fundusze z KPO (część pożyczkową) należałoby
finansować magazyny energii dla prosumentów. Podobnym wsparciem powinni zostać objęci
przedsiębiorcy. W połączeniu z większymi inwestycjami w sieci energetyczne i inteligentne
liczniki pozwoli to zmniejszyć skalę wymaganych inwestycji w źródła gazowe w systemie
energetycznym. Obecnie w ramach KPO w kilku punktach przewidziane są inwestycje w OZE
i w sieci elektroenergetyczne. Te punkty powinny zostać wzmocnione, poza tym w KPO
powinien zostać dodany punkt przewidujący dofinansowanie do magazynów energii dla
prosumentów i przedsiębiorców (z części pożyczkowej).
Zasady zarządzania i monitorowania funduszami w ramach KPO
Regulacje dot. zarządzania i monitorowania funduszami europejskimi, które wydatkowane
będą w ramach KPO, powinny uwzględniać komitet monitorujący składający się z równorzędnej
grupy partnerów, w tym organizacji społeczeństwa obywatelskiego wyłanianych niezależnie od
władz (i ich organów doradczych), a zasady wyboru projektów/operacji powinny być wyłaniane
z uwzględnieniem jasnych kryteriów. Procedury muszą być niedyskryminujące, włączające
i przejrzyste. Obecne regulacje w tzw. ustawie „wdrożeniowej” nie spełniają niniejszych założeń
w zakresie roli i zadań komitetu monitorującego oraz jego składu, udostępniania informacji
publicznej (w tym o środowisku), a także w zakresie akceptacji projektów, które mocą ustawy
zostaną zatwierdzone do dofinansowania bez żadnej kontroli społecznej, czy też uwzględnienia
roli komitetu monitorującego (patrz art. 138). Powyższe ma kluczowe znaczenie w kontekście
naruszania zasad państwa prawa (reguła praworządności) oraz Karty Praw Podstawowych UE
przez władze w Polsce.
