Procedowany jest rządowy projekt ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Pomoc obywatelom ukraińskim, którzy przebywają w Polsce w związku z agresją militarną Rosji, ma być nakierowana m.in. na wsparcie możliwości podjęcia legalnej pracy, zapewnienie opieki zdrowotnej i dostępu do edukacji.

Ustawa tylko dla obywateli Ukrainy

Business Centre Club pozytywnie odnosi się do uregulowania kwestii legalności pobytu obywateli Ukrainy wjeżdżających na terytorium RP od 24 lutego 2022 roku. Jednak projekt ustawy udziela ochrony wyłącznie obywatelom Ukrainy, choć to nie sama narodowość decyduje o tym, kto powinien, a kto nie korzystać z ochrony.

– Wśród uchodźców jest wielu obywateli innych państw. Ludność Ukrainy to różne nacje, w tym również mieszane rodziny. Regulacjami powinny zostać objęte wszystkie osoby, które zamieszkiwały na terenie Ukrainy i uciekły z jej terytorium z powodu wojny, bez względu na to, jakie posiadają obywatelstwo – podkreśla Joanna Torbé, ekspertka BCC ds. prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Brak pomocy dla polskich przedsiębiorców

W projekcie ustawy całkowicie pomija się jakąkolwiek pomoc dla przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność w sektorach, w których zatrudniani byli głównie mężczyźni-cudzoziemcy, co obejmuje wiele  deficytowych zawodów  w Polsce. W branżach takich jak: transportowa, spawalnictwo, budownictwo, niektóre rodzaje produkcji nastąpił ogromny odpływ pracowników cudzoziemskich (powracających na Ukrainę, aby walczyć). Luki tej nie zapewnią polscy pracownicy. BCC szacuje, że odpływ pracowników w niektórych sektorach już obecnie sięga 20–30%. Wiele z przedsiębiorstw znalazło się w dramatycznie trudnej sytuacji.

BCC apeluje o uzupełnienie lub pilne stworzenie odrębnego aktu prawnego przyznającego pomoc polskim przedsiębiorcom, którzy na skutek wojny w Ukrainie znaleźli się w trudnej sytuacji w zakresie:

• • bezpośredniego dofinansowania dla firm, którym obroty spadły na skutek sytuacji w Ukrainie (udzielenie wsparcia finansowego),
  • rozszerzenia procedury oświadczeniowej na inne narodowości (pomoc w szybkim zapełnieniu luk kadrowych w przedsiębiorstwach cudzoziemcami innych narodowości, w tym Indii, Filipin itp.),
  • wprowadzenia przepisu zgodnie z którym powierzenie pracy w większym wymiarze niż wskazano w oświadczeniu tym cudzoziemcom, którzy pozostali w miejscu pracy nie jest nielegalnym zatrudnieniem (pozwoli to na zlecenie większej ilości pracy tym, którzy pozostali).

Brak pomocy dla agencji pracy – utrata pracy przez cudzoziemców pracujących 18 miesięcy

Proponowana ustawa nie znosi limitu zatrudnienia pracowników tymczasowych (18 miesięcy w okresie kolejnych 36 miesięcy), co spowoduje, że wielu obywateli Ukrainy, którym okres zatrudnienia będzie upływał w najbliższym czasie i którzy utrzymują rodziny w kraju objętym wojną, straci możliwość zarobkowania i nie będzie miała gdzie wrócić. Osoby te nie zostaną też objęte pomocą, ponieważ wjechały do Polski od 24 lutego 2022 r. Limit zatrudnienia w przypadku tych pracowników należałoby czasowo znieść. Z jednej strony, projektowane przepisy ułatwiają podjęcie pracy, lecz z drugiej strony – nie zawieszają regulacji, które doprowadzają do utraty pracy przez cudzoziemców.

Ustalenie statusu cudzoziemca

Zgodnie z projektowaną ustawą w przypadku, gdy wjazd obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie został zarejestrowany przez komendanta placówki Straży Granicznej podczas kontroli granicznej, komendant Główny Straży Granicznej rejestruje pobyt obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, na jego wniosek. Powstaje pytanie, czy zostanie stworzona baza, w której cudzoziemiec będzie mógł sprawdzić, czy został zarejestrowany czy też nie. Z uwagi na obecną sytuację znaczna większość cudzoziemców nie wie/nie posiada dokumentów i nie potrafi odpowiedzieć na pytania dotyczące tego na jakiej podstawie wjechali do Polski i czy zostali czy też nie zarejestrowani przy wjeździe. Proponujemy, aby umożliwić cudzoziemcom oraz pracodawcom łatwy dostęp do potwierdzania takich informacji.

Dodatkowo, zgodnie z Decyzją Wykonawczą Rady z 4 marca 2022 r. stwierdzającą istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy ochroną są objęci nie tylko obywatele Ukrainy, ale także obywatele państw trzecich wysiedleni od 24 lutego 2022 r., którzy korzystali w Ukrainie ze statusu uchodźcy lub równoważnej ochrony, przebywali legalnie w Ukrainie na podstawie ważnego zezwolenia na pobyt stały wydanego zgodnie z prawem ukraińskim. Ochroną czasową można objąć także wszystkich innych bezpaństwowców lub obywateli państw trzecich innych niż Ukraina, którzy to obywatele i bezpaństwowcy legalnie przebywali w Ukrainie i którzy nie są w stanie w bezpiecznych i trwałych warunkach powrócić do swojego kraju lub regionu pochodzenia. Do osób takich mogą należeć obywatele państw trzecich, którzy studiowali lub pracowali krótkoterminowo w Ukrainie. Polskie władze powinny rozważyć, czy specustawa nie powinna także odnosić się do tych grup cudzoziemców.

 Umożliwienie cofnięcia wniosku o przyznanie ochrony międzynarodowej

Projektowana specustawa przewiduje, że przepisu dotyczącego przyjęcia, że pobyt obywatela Ukrainy, który wjechał do Polski od 24 lutego 2022 r. jest legalny przez 18 miesięcy, nie stosuje się m.in. do tych cudzoziemców, którzy złożyli w Rzeczypospolitej Polskiej wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej lub w imieniu których takie wnioski zostały złożone lub zadeklarowali zamiar złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej w Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 28 ust. 1 lub art. 61 ust. 1 ustawy z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2021 r. poz. 1108 i 1918 oraz z 2022 r. poz. …) lub których takie deklaracje zamiaru dotyczą. – Niezależnie od tego, jakie komunikaty prasowe dawali politycy, nie zmienia to faktu, że – w świetle prawa – do Polski, bez ważnych dokumentów pobytowych, może obecnie wjechać albo osoba, której komendant straży granicznej zezwolił na wjazd albo taka, która złożyła lub zadeklarowała złożenie wniosku o przyznanie jej ochrony międzynarodowej – tłumaczy Joanna Torbé. – Co więcej, nawet osoby, które wjechały na podstawie zgody komendanta straży granicznej miały 15 dni na złożenie wniosku o przyznanie im ochrony międzynarodowej i w świetle prawa, powinny to zrobić. Dla wielu z nich termin ten mija w ciągu kilku najbliższych dni. Dlatego też przepis powinien umożliwić cofnięcie złożonych wniosków i skorzystanie z ułatwień przewidzianych ustawą po jej uchwaleniu – dodaje ekspertka. BCC proponuje, aby w przypadku cofnięcia wniosku uznać go za niebyły, dzięki czemu takie osoby będą objęte legalnym pobytem na podstawie przepisów specustawy.

Praca obywateli Ukrainy

Zgodnie z projektem, obywatel Ukrainy jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie pobytu zgodnego z obowiązującymi przepisami, w przypadku gdy jego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 lub oraz jest obywatelem Ukrainy przebywającym legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmiot powierzający wykonywanie pracy powiadomi w terminie 7 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu o powierzeniu wykonywania pracy temu obywatelowi. Należałoby doprecyzować, czy rzeczywiście zamiarem ustawodawcy jest, aby każdy obywatel Ukrainy (również osoby niebędące uchodźcami) mogły w tym trybie podejmować pracę. Wydaje się, że takie rozwiązanie byłoby dyskryminacyjne w stosunku do innych narodowości, dlatego zdaniem BCC należy doprecyzować, że dotyczy ono wyłącznie osób, które wjechały do Polski od 24 lutego 2022 r.

Rejestr pracowników i ofert pracy

Jako organizacja reprezentująca pracodawców, rekomendujemy stworzenie centralnego rejestru ofert pracy, dostępnego w języku polskim, angielskim i ukraińskim nie tylko dla osób uznanych za bezrobotne lub poszukujące pracy i znajdujących się w rejestrach takich osób, ale dla każdej osoby zainteresowanej podjęciem pracy w Polsce. Celem jest ułatwienie cudzoziemcom podejmowania pracy w Polsce, w szczególności osobom wjeżdżającym od 24 lutego br. z terytorium Ukrainy na terytorium RP, a także zachęcanie tych osób do migrowania w te rejony Polski, w których możliwość podjęcia pracy w pożądanym zawodzie jest większa.

Proponujemy również stworzenie możliwości pobierania bezpośrednio na granicy od obywateli wjeżdżających na terytorium RP (oprócz danych, o których mowa w specustawie) także danych przekazywanych dobrowolnie, tj.: o wykształceniu, doświadczeniu zawodowym, posiadanych uprawnieniach do wykonywania danego rodzaju pracy uzyskanych w kraju pochodzenia oraz o gotowości do podjęcia pracy w Polsce. Umożliwiłoby to bardziej trafne określenie branż i zawodów, w których osoby te mogłyby podjąć pracę w Polsce.

 Ingerencja w politykę zatrudnieniową pracodawców

Pracodawcy zrzeszeni w BCC sprzeciwiają się ingerencji państwa w działalność gospodarczą przedsiębiorców poprzez możliwość wprowadzenia limitu liczby obywateli Ukrainy, którym dany podmiot może powierzyć wykonywanie pracy, w szczególności jeśli liczba ta miałaby być ustalana jako stosunek do liczby wszystkich osób, którym ten podmiot powierza wykonywanie pracy.

 Projektowana specustawa przewiduje, że minister właściwy do spraw pracy może określić w drodze rozporządzenia może określać ww. limity, kierując się względami bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego, ochroną lokalnych rynków pracy oraz zasadą komplementarności zatrudnienia cudzoziemców w stosunku do obywateli polskich. – Takie rozwiązanie ingeruje w politykę zatrudniania poszczególnych przedsiębiorców i nie uwzględnia specyfiki działania pracodawców – ostrzega Joanna Torbé. – Nie da się jednym rozporządzeniem racjonalnie określić takiego limitu bez uwzględnienia specyfiki zakładu pracy, liczby osób, które wyjechały na skutek sytuacji w Ukrainie (odpływ pracowników), liczby stworzonych przez pracodawcę miejsc pracy w celu zatrudnienia uchodźców, branży w jakiej działa przedsiębiorca (przykładowo czy jest to zawód deficytowy czy nie) – wyjaśnia. W ocenie BCC, proponowane rozwiązanie tylko pozornie chroni lokalny rynek pracy i nie uwzględnia sytuacji, w których urzędy pracy jeszcze przed wybuchem wojny w Ukrainie nie mogły zaspokoić potrzeb kadrowych pracodawców, bazując na rejestrach osób bezrobotnych.

 Zabezpieczenie infrastruktury administracyjnej

Administracja rządowa na poziomie wojewódzkim jeszcze przed wybuchem wojny w Ukrainie pozostawała niewydolna w kwestii terminowego rozpoznawania wniosków cudzoziemców o wydanie zezwoleń na pobyt czasowy. Mając na względzie spodziewaną liczbę obywateli Ukrainy mających wjechać do Polski, nawet przy założeniu, że nie wszyscy z nich planują pozostać w Polsce i zalegalizować swój dalszy pobyt, można spodziewać się istotnego wzrostu liczby wniosków pobytowych składanych w poszczególnych urzędach wojewódzkich. Może to sparaliżować ich pracę, blokując jednocześnie możliwość uzyskania zezwoleń pobytowych przez innych cudzoziemców przebywających w Polsce. Należy zatem zadbać, aby wraz z umożliwieniem tak licznej grupie cudzoziemców uzyskania specjalnego, wydawanego w uproszczonym trybie i bez zachowania występujących zwykle wymogów, zezwolenia na pobyt czasowy, zapewnić w urzędach wojewódzkich odpowiednią infrastrukturę administracyjną.

Należy także usprawnić funkcjonowanie konsulatów RP na całym świecie w zakresie przyjmowania i rozpoznawania wniosków wizowych cudzoziemców – obywateli państw trzecich (innych niż Ukrainy) ubiegających się o wizy pracownicze do Polski – wiele branż polskiej gospodarki już odnotowuje istotny spadek liczby pracowników w wyniku wyjazdu obywateli ukraińskich, przede wszystkim mężczyzn, na terytorium Ukrainy na wezwanie do powszechnej mobilizacji wojskowej. Pomimo napływu milionów uchodźców z terytorium Ukrainy wiele stanowisk pracy w Polsce może pozostać nieobsadzone ze względu na brak pożądanych w wielu branżach (jak np. branży budowlanej, czy transportowej) kwalifikacji uchodźców z Ukrainy. W tym kontekście, przy braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych polskich pracodawców przez powiatowe urzędy pracy osobami z rejestrów osób bezrobotnych i poszukujących pracy, a także osobami migrującymi do Polski od 24 lutego 2022 roku, konieczne będzie posiłkowanie się pracownikami z innych państw, którym należy zapewnić szybki dostęp tak do zezwoleń na pracę. jak i wiz pracowniczych oraz ułatwić relokację do Polski.

Zagrożenia dla branży transportowej

W projekcie specustawy nie rozwiązano problemów w branży transportowej, w szczególności kierowców transportu międzynarodowego, co doprowadzi do paraliżu firm spedycyjnych. Problemy wynikające z wojny na Ukrainie dotyczą także obywateli Ukrainy przebywających w Polsce legalnie przed 24 lutego 2022 roku. – Osoby te przed końcem ważności wizy krajowej zwykle wracały na terytorium Ukrainy, uzyskiwały nowe wizy i znów wjeżdżały na terytorium państw Strefy Schengen w celu wykonywania pracy. Obecna sytuacja nie pozwala na uzyskanie nowych wiz krajowych – zwraca uwagę Michał Wysłocki, ekspert BCC ds. legalizacji pobytu i pracy cudzoziemców w Polsce. – W przypadku końca ważności wiz krajowych (to samo dotyczy końca ważności zezwoleń na pobyt czasowy w Polsce) osoby te pozbawione są możliwości podróżowania do innych niż Polska państw strefy Schengen i wykonywania na ich terytorium np. pracy w  transporcie  międzynarodowym – wyjaśnia. 

BCC proponuje, aby wprowadzić rozwiązania umożliwiające obywatelom Ukrainy, którym kończy się okres ważności dokumentów pobytowych wydanych przez polskie organy, wydanie nowych bez konieczności opuszczenia terytorium RP. Jednym z takich rozwiązań może być określenie przez ministra właściwego do spraw gospodarki, w drodze rozporządzenia, wykazu przedsiębiorców prowadzących działalność o znaczeniu strategicznym dla gospodarki narodowej, biorąc pod uwagę potrzeby gospodarki narodowej oraz przedmiot działalności przedsiębiorcy, w którym to wykazie powinny znaleźć się w pierwszej kolejności firmy świadczące usługi transportu międzynarodowego, w tym zarówno przewozu towarów, jak i osób. Rozpoznanie poza kolejnością wniosków o pobyt czasowy i pracę tych obywateli Ukrainy, którzy mieliby wykonywać prace na rzecz podmiotów z branży transportowej, uznanej przez właściwego ministra za działalność o znaczeniu strategicznym dla gospodarki narodowej, skróciłoby czas pozostawania tych cudzoziemców bez możliwości wykonywania pracy i zmniejszałoby ryzyko przerwania łańcucha dostaw w przypadku braku odpowiedniej ilości kierowców wykonujących pracę na rzecz polskich firm transportowych.

Zakwaterowania dla rodzin pracowników organizowane przez pracodawców

BCC stanowczo domaga się wprowadzenia przepisów umożliwiających uwzględnienie kosztów zakwaterowań i indywidualnej pomocy udzielanej rodzinom pracowników do kosztów uzyskania przychodów. Z niewiadomych przyczyn, w projektowanej ustawie dopuszczono zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów pomocy udzielonej wybranym podmiotom m.in. jednostkom samorządu terytorialnego, Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych, podmiotom wykonującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium Ukrainy działalność leczniczą lub działalność z zakresu ratownictwa medycznego. Aktualnie, wielu pracodawców organizuje zbiórki, które kierowane są w konkretne miejsca pomocy w Ukrainie (tam, gdzie przebywają rodziny pracowników), zapewnia zakwaterowania rodzinom, organizuje transporty do Ukrainy. W naszej ocenie, niedopuszczalne jest, aby takie koszty nie mogły być przez przedsiębiorców uwzględniane w kosztach uzyskania przychodów tylko dlatego, że zostały skierowane do innych podmiotów niż wymienione w ustawie.

 Zwolnienie z opłaty skarbowej od pełnomocnictwa

Należy wskazać, że główna pomoc w tej chwili jest niesiona cudzoziemcom przez przedsiębiorców i osoby prywatne. Wielu z cudzoziemców nie włada językiem polskim i nie będą oni w stanie sami dopełnić procedur prawnych ani też ich zrozumieć. Wiele spraw za cudzoziemców będzie załatwianych przez pracodawców (również pracodawców zatrudniających członków rodzin tych osób) oraz przez osoby fizyczne, które udzieliły tym osobom schronienia. Zdaniem BCC, bezwzględnie należy zwolnić udzielone takim osobom pełnomocnictwa z opłaty skarbowej.

Brak przepisów kolizyjnych

Wreszcie, projekt specustawy nie rozstrzyga, jaki stosunek mają zawarte w niej normy do ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw. Na tym tle pojawiają się liczne wątpliwości, w szczególności w zakresie zasad pobytu i uzyskiwania tytułów pobytowych przepisy te nie są ze sobą spójne.

Dodatkowy komentarz:

Joanna Torbé

ekspertka BCC ds. prawa pracy i ubezpieczeń społecznych

 792 244 012

 joanna.torbe@bcc.org.pl

 Michał Wysłocki

ekspert BCC ds. legalizacji pobytu i pracy cudzoziemców w Polsce

 604 280 085

 michal.wyslocki@bcc.org.pl

Kontakt dla mediów:

Mirosław Kasprzak

rzecznik BCC

   608 529 504

  miroslaw.kasprzak@bcc.pl