Gospodarczy Gabinet Cieni BCC przygotował raport dotyczący III kwartału 2021 r. z dziedziny: MAJĄTEK SKARBU PAŃSTWA.
DR GRAŻYNA MAGDZIAK
minister ds. majątku Skarbu Państwa Gospodarczego Gabinetu Cieni BCC
Ekspert z zakresu zagadnień prywatyzacyjnych, analizy finansowej przedsiębiorstw, rynku kapitałowego i restrukturyzacji. Doradca parlamentarny i doradca ekonomiczny wielu firm. Od 20 lat prezes jednej z najlepszych firm doradczych – BAA Polska. Stały członek Rady Dialogu Społecznego z ramienia przedsiębiorców. Jedna z założycielek BCC, członek Rady Organizatorów oraz Konwentu BCC.
Tel. 22 562 33 43, e-mail: grazyna.magdziak@bcc.org.pl
REKOMENDACJE DLA RZĄDU
1. Od lat BCC zwraca uwagę na konieczność opracowania długookresowych strategii rozwoju dla firm państwowych w tych obszarach gospodarki, gdzie istnieje własność państwa. Firmy te powinny aktywnie współuczestniczyć we wpieraniu pożądanych dla gospodarki krajowej zmian swoich branż. Problem w tym, że w dalszym ciągu nie ma dla nich długookresowych strategii. Sposób patrzenia na gospodarowanie podmiotów państwowych jest bowiem krótkookresowy, podporządkowany bieżącym potrzebom politycznym, zwłaszcza w sferze wydatkowania środków pieniężnych. Częste zmiany zarządów spółek państwowych, u podłoża których leżą względy polityczne, sprawiają, że zmienia się sposób realizacji celów działania spółek, ich priorytety i zadania. Tak dzieje się w energetyce, górnictwie, przemyśle stoczniowym, transporcie kolejowym i lotnictwie, przetwórstwie chemicznym, budownictwie infrastrukturalnym, a także w innych branżach, gdzie polski, państwowy sektor własności ma liczące znaczenie.
Pandemia COVID pogłębiła jeszcze to negatywne zjawisko. Długotrwały lockdown wielu obszarów gospodarki i trudności w dostępie do surowców, półproduktów i materiałów wymusił na trwałe zmiany strategii rozwojowych i formuł prowadzenia działalności biznesowej. Niestety odzwierciedlenie tych zmian nie pojawiło się w spółkach Skarbu Państwa.
2. Krajowy Plan Odbudowy (KPO), który – jak mamy nadzieję – stanie się na lata najbliższe nowym kołem zamachowym polskiej gospodarki, precyzuje rodzaj przedsięwzięć mających być przedmiotem finansowania środkami z KPO – w istocie środkami unijnymi. KPO nie odnosi się natomiast do struktury własności podmiotów mających realizować te przedsięwzięcia. Oznacza to, że ze środków tych korzystać będą zarówno firmy prywatne, jak i firmy państwowe. Dotychczasowa praktyka wykazała, że w takich przypadkach rząd – w sposób nieformalny, ale skuteczny – preferuje projekty zgłaszane przez firmy państwowe lub z dużym udziałem państwa, mimo iż projekty te często dotyczą podmiotów państwowych będących w bardzo złej kondycji finansowej; często wręcz bankrutów, których utrzymywanie „przy życiu” jest ekonomicznie bezzasadne. Takie finansowanie jest zatem rodzajem udzielanego im wsparcia społecznego.
Biorąc powyższe pod uwagę, jak też to, że Polska musi w krótkim czasie dokonać poważnych, kosztownych zmian w kierunkach i w strukturze krajowej gospodarki, tj. przestawić działalność produkcyjną na obieg zamknięty i rozbudować obszary pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, zgłaszamy postulat, by rząd ograniczał wnioski o finansowanie z KPO przedsięwzięć spółek państwowych, mających ukryty cel społeczny.
Ratowanie przed upadkiem firm państwowych niemających realnych szans na efektywne funkcjonowanie lub niedziałających w obszarach koniecznych Polsce przekształceń struktury gospodarki będzie marnowaniem środków z KPO.
3. Rząd stale powtarza, że priorytetowym celem jego działań jest wspieranie rozwoju polskiej gospodarki i polskich firm. Są to najczęściej puste deklaracje, bo ani zmiany systemu podatkowego, ani kolejne nowe rozwiązania prawne nie są dla przedsiębiorców korzystne, i to zarówno dla podmiotów prywatnych, jak i państwowych. Kolejnym przykładem takich sprzeczności w deklaracjach przedstawicieli rządu i ich rzeczywistych działań jest podpisana ostatnio przez MON umowa na zakupy dla polskich sił zbrojnych czołgów i śmigłowców u zagranicznych dostawców o wartości 25 mld zł. Polskie fabryki zbrojeniowe, zgrupowane w państwowym holdingu PGZ (np. BUMAR czy Zakłady Lotnicze), od lat czekają na zamówienia z MON lub przynajmniej na kontrakty, w których będą mogły brać udział jako podwykonawcy zagranicznych koncernów – dostawców uzbrojenia dla polskiego wojska.
Zamówienia te były w ostatnich latach bardzo skromne, a wskazana wyżej umowa w ogóle nie uwzględnia udziału firm krajowych przy realizacji kontraktów. Jest to bardzo naganna praktyka i postulujemy, by w swoich działaniach rząd trzymał się założeń wspierania polskich producentów deklarowanych w założeniach Polskiego Ładu, Nowej Polityki Gospodarczej, a wcześniej w Strategii Odpowiedzialnego Rozwoju.
PODSUMOWANIE DOTYCHCZASOWYCH DZIAŁAŃ RZĄDU W OBSZARZE MAJĄTKU SKARBU PAŃSTWA
Pozytywy:
1. Rząd chwali się bardzo dobrymi wynikami finansowymi, jakie firmy państwowe osiągają w roku 2021 w wyniku ożywienia gospodarczego po pandemii COVID. W istocie wg GUS średnia rentowność obrotu netto spółek państwowych (bez banków) za osiem miesięcy br. wynosiła 4,8%, a firmy państwowe notowane na giełdzie radzą sobie jeszcze lepiej. Powyższy pozytywny sygnał należy jednak oceniać przez pryzmat porównania z wynikami finansowymi krajowych spółek i firm o własności prywatnej (bez banków), które w tym samym okresie wykazały się średnią rentownością obrotu netto na poziomie 6,0%.
2. W spółkach podległych Skarbowi Państwa ożywiła się działalność inwestycyjna. Rząd przewiduje, że w roku bieżącym spółki te wydadzą na inwestycje więcej niż w roku 2020, kiedy to na zakupy i prace modernizacyjne przeznaczono 46 mld zł. Za korzystny uznać należy fakt, iż inwestycje te dotyczą przedsięwzięć nie budzących wątpliwości z punktu widzenia przydatności dla rozwoju gospodarczego jak m. in. morskie farmy wiatrowe (PGE, ENERGA, TAURON), instalacja polimerowa (AZOTY – Police), instalacja hydrokrakingowa (LOTOS), modernizacja dworców kolejowych (PKP), cyfryzacja (Poczta Polska), przesył energii (Energa Operator). Rząd przestał natomiast mówić o sztandarowych do niedawna projektach inwestycjach takich, jak np. Centralny Port Lotniczy czy Przekop Mierzei Wiślanej, chociaż z pewnością na te przedsięwzięcia też są wydawane środki budżetowe.
Zagrożenia:
1. Rząd, a w istocie jego przedstawiciele, nie potrafią rozwiązywać poważnych problemów, jakie wynikają z działalności podległych mu spółek państwowych lub lekceważą te problemy, co generuje potem bardzo duże koszty społeczne. Przykładem takiej nieudolności jest m.in. konflikt o Kopalnię Turów z Czechami, a jak się okazało w ostatnich dniach także z Niemcami, zaniechanie z kilkuletnim opóźnieniem i z 1,3 mld stratą budowy bloku energetycznego w Elektrowni Ostrołęka, czy też opóźnienia w restrukturyzacji górnictwa węglowego i błędne decyzje wstrzymujące rozwój energetyki odnawialnej, skutkującej obecnie dużym wzrostem cen energii. Zbliżony charakter świadczący o braku umiejętności zarządzania kryzysem, chociaż spoza bezpośredniego obszaru gospodarki, ma również doprowadzenie przez rząd do kryzysowej sytuacji w jednostkach służby zdrowia z powodu strajku personelu medycznego. Takie negatywne zjawiska pojawiają się obecnie częściej niż w latach poprzednich, co wskazuje na złe, a wręcz pogarszające się zarządzanie podmiotami państwowymi zarówno w odniesieniu do spółek skarbu państwa, jak też innych podmiotów państwowych.
2. Mimo iż już wielokrotnie zwracano uwagę na zbiurokratyzowany i bardzo wydłużony czas podejmowania decyzji przez instytucje pełniące funkcje organów właścicielskich dla spółek państwowych problem ten w dalszym ciągu powoduje duże utrudnienia w funkcjonowaniu spółek. Wnioski, jakie podmioty te składają do swoich rad nadzorczych lub do rozpatrzenia przez zgromadzenie akcjonariuszy, rozpatrywane są miesiącami, a w przypadku decyzji obarczonych ryzykiem są wielokrotnie odraczane. Stąd też zarządy spółek – często z konieczności – albo działać muszą w warunkach niepewności gospodarczej i narażać się na oskarżenie o realizację przedsięwzięć nie mających akceptacji organów nadrzędnych, albo też narażać kierowaną przez nich spółkę na straty. Bardzo opieszale przebiegają też procesy zamierzonych, planowanych zmian kapitałowych w grupie podmiotów państwowych (łączenie, dzielenie, przejęcie); nawet wówczas, gdy dotyczy to firm należących do tego samego właściciela (instytucji reprezentującej Skarb Państwa). Od podjęcia decyzji do realizacji przedsięwzięcia mija zwykle ponad rok, a niekiedy klika lat np. decyzja o powołaniu obiecanej rolnikom Krajowej Grupy Spożywczej zapadła w roku 2018, a aktywne prace związane z wdrożeniem tego projektu trwają do dziś. W takiej sytuacji podmioty, których dotyczy przedmiotowy projekt, funkcjonują w formule quasi tymczasowej i realizują tylko działania bieżące, co negatywnie wpływa na ich wyniki finansowe. Rodzi też frustracje i niepewność wśród pracowników. Kwestie te wymagają usprawnienia, np. w formie wprowadzenia odpowiednich przepisów w Ustawie o majątku państwowym.
Opracowanie jest elementem Raportu Gospodarczego Gabinetu Cieni BCC dot. IV kwartału. W najbliższych dniach będziemy prezentować poglądy poszczególnych ministrów związane z obecną sytuacją gospodarczą oraz rekomendacje dla rządu na najbliższe miesiące.
Raport GGC: MAJĄTEK SKARBU PAŃSTWA
Kontakt:
Mirosław Kasprzak
Rzecznik BCC
tel. 608 529 504
e-mail: miroslaw.kasprzak@bcc.pl
