Opiniowany projekt ustawy (w wersji z 5 września 2018 r.) o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary zastąpił projekt ustawy z 25 maja 2018 r., wprowadzając istotne zmiany w poszczególnych artykułach. W ramach uwag ogólnych, należy podkreślić, iż – zdaniem przedsiębiorców – zakres ustawy, jak i sankcje w niej przewidziane oraz procedury, stanowią zbyt daleko idącą penalizację przedsiębiorców z tytułu czynów zabronionych, popełnionych przez różne osoby, nie zawsze pracowników, gdy nie można by przypisać winy nawet przedsiębiorcy.

Tak szeroka i głęboka co do sankcji odpowiedzialność, oznacza istotne poszerzenie ryzyk prowadzenia działalności gospodarczej, prowadzących wręcz do jej ograniczania. Jest to zastosowanie niewspółmiernych środków z punktu widzenia wskazanych celów. Samych celów i większości propozycji regulacji zawartych w ustawie przedsiębiorcy nie kwestionują, jednak podnoszą konkretne zastrzeżenia, które są związane z treścią przepisów, do których uwagi i propozycje zmian przedstawia BCC.

Z punktu widzenia przedsiębiorcy:

W istocie, podmiot zbiorowy będzie odpowiadał za czyn zabroniony przez działanie lub zaniechanie jakiejkolwiek osoby pracującej dla podmiotu na podstawie jakiegokolwiek tytułu prawnego, stosunku prawnego, co tym samym istotnie poszerza przesłankę działania lub zaniechania pozostającego bezpośrednio w związku z prowadzoną działalnością.

Zastosowanie sformułowań (w art. 6 ust. 1 projektu), które poszerzają zakres podmiotowy osób, za których czyny ma odpowiadać podmiot zbiorowy oznacza, iż utrzymano przesłankę braku „wymaganej ostrożności” w sytuacji, gdy sprawca czynu czyli np. pracownik lub zleceniobiorca mógł przewidzieć możliwość popełnienia takiego czynu. Sformułowanie „mógł przewidzieć możliwość” należałoby postrzegać tak, jak to z punktu widzenia prawa karnego powinien oceniać prokurator i sąd, czyli przy dołożeniu należytej staranności, mając na uwadze wykonywaną pracę, a więc zawodową staranność. Innymi słowy „nie wiedział, ale powinien wiedzieć”.
Takie ogólne określenie przesłanek odpowiedzialności nadal utrzymuje szeroki zakres odpowiedzialności za zdarzenia, na które w istocie organ podmiotu może mieć niewielki wpływ. Sprowadza się to do odpowiedzialności z tytułu ryzyka prowadzenia działalności. Tyle, że w tym przypadku jest to odpowiedzialność nie cywilna, a karna z orzekaniem kar lub środków karnych, aż po orzeczenie rozwiązania albo likwidacji podmiotu, a także takich środków karnych jak: przepadek mienia lub korzyści majątkowych, zakaz prowadzenia działalności, kara pieniężna w wysokości do 30 mln złotych.
Mając powyższe na uwadze, BCC proponuje w art. 6 ust. 1 projektu wykreślić pkt 3) ust. 2.

Inne sformułowanie zmusza przedsiębiorcę do wykazania swojej niewinności i przyjmuje domniemanie iż, działalność przedsiębiorcy musi być głównie ukierunkowana na wykluczenie takiej organizacji jego działalności, która umożliwiałaby popełnienie czynu zabronionego przez jakiegoś pracownika czy choćby zleceniobiorcę, usługobiorcę. To w oczywisty sposób zupełnie abstrahuje od racjonalności w działalności gospodarczej nakierowanej na świadczenie usług, wprowadzanie produktów na rynek, przy odpowiednim koszcie i zysku.

BCC zwraca również uwagę na nadmierną surowość zaprojektowanych kar i środków karnych, w tym kar określonych w art. 15 (kary pieniężnej (od 30 tys. do 30 mln zł) i kary rozwiązania albo likwidacji podmiotu zbiorowego).
Istotne zagrożenia dla działalności gospodarczej przyniosą środki, które mają być orzekane wobec przedsiębiorcy, m.in takie jak:
 przepadek mienia lub korzyści majątkowych albo ich równowartości;
 zakaz promocji lub reklamy prowadzonej działalności, wytwarzanych lub sprzedawanych wyrobów, świadczonych usług lub udzielanych świadczeń;
 zakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju;
 zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego ze środków publicznych;
 zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne;
 obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
 nawiązka;
 stałe albo czasowe zamknięcie oddziału podmiotu zbiorowego.

Wymienione środki karne, przy tak enigmatycznym określeniu przesłanek i wyraźnego przyporządkowania poszczególnych środków karnych do odpowiednio konkretnych czynów zabronionych i tytułu odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, daje bardzo szeroką możliwość stosowania i łączenia środków karnych niewspółmiernie do naruszeń i skutków społecznych danego czynu. Skutki gospodarcze i społeczne tych środków karnych, a tym bardziej w połączeniu z karami pieniężnymi, mogą stanowić o tym iż, sankcja będzie już nie tyle sankcją dla przedsiębiorcy, co sankcją dla pracowników przedsiębiorstwa, społeczeństwa jak i budżetu państwa i będzie dużo bardziej dolegliwa, niż te środki zastosowane wobec przedsiębiorcy.
W sytuacji karania podmiotu zbiorowego, z uwagi na to, iż np. dyrektor handlowy nie dołożył należytej staranności przy doborze akwizytora, który z kolei nie dołożył należytej staranności przy wyborze kontrahenta i doszło do przyjęcia towaru, a w ślad za tym faktury z błędem formalnym lub materialnym – w wyniku czego podjęto postępowanie karno-skarbowe wobec innego przedsiębiorcy, obejmując także postępowaniem tego akwizytora – to objęty będzie odpowiedzialnością (z przepisów projektowanej ustawy) także przedsiębiorca, podmiot zbiorowy, a wówczas może być zastosowana kara według aktualnej propozycji od 30 tysięcy złotych do 30 milionów złotych oraz zastosowane mogą zostać środki karne takie jak np. zakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, stałe lub czasowe zamknięcie oddziału, czy zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne. To oznaczać może zwolnienia pracowników, spadek obrotów, zmniejszenie wprowadzanej liczby produktów na rynek, a tym samym i zmniejszenie wpływów z podatków.

Więcej informacji w załączeniu:

1. Poszerzenie zakresu podmiotowego i przedmiotowego odpowiedzialności – s. 1
2. Wprowadzenie odpowiedzialności finansowej i odszkodowawczej podmiotów zbiorowych w obszar regulacji karnej – s. 3
3. Odpowiedzialność podmiotu zbiorowego z tytułu czynów wymierzonych wobec sygnalistów – s. 4
4. Kary – s. 5
5. Przepisy postępowania w sprawie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego – s. 6
6. Odpowiedzialność finansowa i odszkodowawcza podmiotu zbiorowego – s. 7
7. Zarząd przymusowy i środki zapobiegawcze – s. 8

2018.09.27 Uwagi i propozycje BCC do projektu ustawy o odpowiedzialności…

Kontakt do eksperta:

Jan A. Stefanowicz
ekspert BCC ds. prawa
członek Rady Dialogu Społecznego
tel. 22 628 03 49, 22 628 98 67
e-mail: jan.stefanowicz@bcc.org.pl

Kontakt dla mediów:

Emil Muciński
rzecznik, Instytut Interwencji Gospodarczych BCC
tel. 602 571 395, 22 58 26 113
e-mail: emil.mucinski@bcc.org.pl; instytut@bcc.org.pl